Vrijwilligerswerk in het Rijksarchief: historische sensatie aan de bron
Ook in de archiefwereld heeft crowdsourcing zijn intrede gedaan. Professionele archivarissen blijven verantwoordelijk voor de basisinventarisatie, maar daarnaast worden meer en meer vrijwilligers ingezet in de nadere ontsluiting en indexering van diverse soorten archieven. Het Belgische Rijksarchief heeft op dit vlak al heel wat expertise opgedaan. Meer dan honderd vrijwilligers hebben de voorbije zeven jaar in het Rijksarchief te Leuven, thuis en in gemeentehuizen meegewerkt om bijna 300.000 Vlaams-Brabantse huwelijksakten uit de ‘lange negentiende eeuw’ (1796-1914) in te voeren in de zoekrobot zoeken naar personen. Het project werd opgezet in samenwerking met prof. Koen Matthijs (KU Leuven, Centrum voor Sociologisch onderzoek). Niet alleen voor genealogen, maar ook voor demografen is deze databank immers een prachtig werkinstrument, dat toelaat om wetenschappelijk onderzoek te verrichten naar onder meer huwelijksleeftijd en mobiliteit. Ondertussen is in samenwerking met Rijksarchief Brussel (Anderlecht) een vervolgproject opgezet voor het Brussels hoofdstedelijk gewest (voor meer informatie, zie www.arch.be: lopend onderzoek/vrijwilligersprojecten).
De resultaten van demogen en andere projecten worden via de zoekrobot zoeken naar personen (http://search.arch.be/nl/zoeken-naar-personen) on line beschikbaar gesteld. Enkele maanden geleden werd de kaap van 25 miljoen namen gerond. Wie weet, vind je op een dag dank zij deze databank akten terug die belangrijk zijn voor je eigen familiegeschiedenis.
De rijksarchieven van Kortrijk en Leuven werken daarnaast ook aan de nadere ontsluiting van notariaatsarchief in het kader van het project Notarius.
Notarissen zijn veelschrijvers: ze zorgen voor de schriftelijke vastlegging van belangrijke levensmomenten: erfenissen, huwelijken, echtscheidingen, de aankoop van de gezinswoning, enz. Na afloop krijgen de partijen een akte mee die hun rechten garandeert; de notaris bewaart de minuten van alle documenten die hij opstelt. Ze vormen de neerslag van talloze rechtshandelingen, maar ook van de familiedrama’s en financiële soaps die hierachter schuilgaan. Wie een idee wil krijgen van ‘het leven zoals het is’ in notarispraktijken kan ik Bert Kruismans’ bijzonder grappige boekje Meneer de notaris, Familiegeheimen en geldperikelen onthuld warm aanbevelen.
Ook in de notariële minuten van het ancien régime ligt dezelfde historische rijkdom besloten. Vrijwilligers die in de proeffase van het project al aan de slag zijn, komen voortdurend aanzetten met mooie vondsten: een samenlevingsovereenkomst van twee mannen uit 1762; een huwelijkscontract waarin niet alleen de rechten en plichten van de echtgenoten worden opgesomd, maar ook de privileges van de inwonende schoonmoeder, die aanspraak maakt op “de beste plaetse aen de tafel ende het vuer”; attestaties door vroedvrouwen die voor de notaris getuigenis afleggen over de uitspraken die ongehuwde moeders in het kraambed doen over de vaders van hun kinderen, enz…
Die inhoudelijke weelde is helemaal niet zichtbaar in de klassieke inventarissen. Wanneer notariële minuten (na 75 jaar) overgedragen worden aan het Rijksarchief, worden ze immers enkel formeel beschreven (naam van de notaris en chronologisch bereik van de protocollen). Wanneer een rechtzoekende burger op zoek is naar een kopie van een akte (het Rijksarchief verwerkt dagelijks tientallen aanvragen van landmeters en notarissen), is een verwijzing naar een notaris en een datum voldoende. Voor historisch en genealogisch onderzoek volstaat die beknopte beschrijving uiteraard niet. Met een ploeg vrijwilligers wordt nu begonnen aan de nadere ontsluiting van deze berg informatie. Het is een helse karwei om de honderdduizenden akten te analyseren, maar vele handen maken licht werk.
Medewerkers krijgen een werkpakket naar keuze. Voor wie niet sterk is in paleografie is het aangewezen om met 19de-eeuwse akten te beginnen. Een aantal bestanden zijn al in digitale vorm on line te raadplegen. Het is de bedoeling om in de toekomst deze formule uit te breiden, zodat je – na een kleine introductie – thuis aan de slag kan. De opzet is niet een fijnmazige beschrijving, waarbij alle namen in de akten geïndexeerd worden, maar een ruwe, algemene ontsluiting met als voornaamste velden: datum, type akte en namen van de partijen. In de databank die op deze manier tot stand komt, wordt bijzondere aandacht besteed aan plaats- en persoonsnamen. Je werk wordt – vooraleer de gegevens in de zoekrobot worden opgenomen, wel nog op nauwkeurigheid gecontroleerd. Het heeft uiteraard weinig zin om informatie te verspreiden met een te hoge foutenmarge.
Heb je belangstelling voor Notarius, aarzel niet om contact op te nemen met Rijksarchief.Kortrijk@arch.be of Rijksarchief.Leuven@arch.be. Op de website kan je alvast nagaan welke notarisarchieven er bewaard worden voor je eigen gemeente of uit de periode die je interesseert. Wie weet wordt het niet de start van een fascinerende nieuwe hobby!
Eddy Put
Diensthoofd RA Leuven